Inhoud
Muiterijen
Na het mislukte offensief van Nivelle in april 1917 op de Chemin des Dames is de situatie van de geallieerden verre van rooskleurig. De onderzeebotenoorlog bedreigt de aanvoer van grondstoffen. Rusland staat op het punt om zich over te geven. In voorjaar 1917 breken de eerste opstanden uit die duren van 17 april tot begin juni. Het geografische startpunt van de muiterijen is het gebied tussen Soissons en Aubérive. Het Franse leger is het strijden moe. “De muiterij is geen weigering om te vechten maar eerder een afwijzing van de manier waarop” (G. Pedroncini).
De Chanson de Craonne benadrukt de sociale kloof tussen de soldaten aan het front en het opperbevel, zoals naar voren komt in twee veelzeggende fragmenten: ’Het is triest om langs de beroemde boulevards/ de gegoede burgerij te zien feesten/ Zij leiden een heerlijk leven/ hebben geen idee van wat wij hier beleven/ In plaats van zich te verschuilen/ moesten ze maar eens naar de loopgraven komen / …/ Want als jullie zo nodig oorlog willen/ bekoop het dan maar met jullie eigen levens!’. Alleen generaal Pétain lijkt de ontmoediging te begrijpen. Hij verzette zich overigens tegen de plannen van de generaals Mangin en Nivelle.
De insubordinatie betreft ongeveer 70 divisies. Men telt 250 gevallen van muiterij. Het gaat voornamelijk om het weigeren van nieuwe offensieven en niet om het verlaten van de loopgraven. De collectieve subordinatie speelt zich af in de achterhoede en niet in de eerste linies. Instructie nr. 1 van 19 mei 1917 van Pétain maakt een einde aan de muiterijen: een officiële verordening tot het staken van de offensieven, naar de wensen van de muiters. Naar schatting hebben 25.000 tot 40.000 man gerebelleerd. 554 doodsvonnissen worden uitgesproken, waarvan 49 daadwerkelijk voltrokken. Deze cijfers betreffen uitsluitend de Franse muiterijen. Het Britse leger heeft eveneens met opstanden te kampen.
Het Britse opperbevel gebruikt Etaples als verzamelbasis voor de troepen. Etaples ligt ver van het strijdgeweld maar beschikt over uitstekende spoorwegverbindingen met Arras en Béthune. 60.000 mannen worden continu getraind op de Mont Levin. De versterkingstroepen komen aan in de haven van Boulogne-sur-Mer. Na een geforceerde mars van 26 kilometer vallen ze ten prooi aan het meedogenloze gezag van instructeurs die ‘kanaries’ genoemd worden omdat ze een gele band dragen. De meeste instructeurs hebben nooit aan het front gediend en zijn vaak wreed en sadistisch. Soldaat Notley beschrijft hen als volgt: “de meest verachtelijke wezens die je je kunt bedenken, die het leven van de mannen tot een hel maakten”.
In september 1917 komen de soldaten van Etaples in opstand tegen de trainingsomstandigheden. De postcensuur van 17 september 1917 vermeldt de opstand van Schotse en Canadese soldaten die bruggen versperren met mitrailleurs. Korporaal Reynolds: “Aan de voet van de heuvel ligt gevangenkamp nr. 1 met beklagenswaardige geboeide gevangenen terwijl op het lager gelegen strand honderden, duizenden in modder en slib worstelende mannen uitgekafferd en mishandeld worden”. De deserteurs vormen bendes in de omliggende bossen. ‘De Vrijplaats’, een gemeenschap van deserteurs, houdt zich schuil in de tunnels en putten rond Camiers.
Volgens sommige onderzoeken (The monocled mutineer van Allison en Fairley uit 1978 en Quand les laboureurs courtisaient la terre van M. Lecat, 1995) begint de opstand op 9 september 1917. Korporaal William Wood wordt op het plein van Etaples gearresteerd door de Military Police (MP) omdat hij een verpleegster aansprak, in die tijd ten strengste verboden. De patrouilleleider schiet de korporaal dood tijdens de schermutselingen ten gevolge van de aanhouding. Het nieuws verspreidt zich als een lopend vuurtje onder de Schotten, Australiërs en Nieuw-Zeelanders van het kamp. Ze bemachtigen de oefenwapens van het kamp en de muiterij trekt van leer. De opstandige soldaten verspreiden zich over de stad ondanks de poging van de Royal Fusiliers om ze te stoppen op de brug Les Trois Arches. De klopjacht wordt ingezet op ‘kanaries’ en de MP in de straten en huizen van Etaples. Een duizendtal muiters uit
Le Touquet rukt op naar Etaples. Generaal Thomson - commandant van het trainingskamp - en zijn ondergeschikten worden over de brug in de Canche gedumpt. De stad Etaples wordt het toneel van gewelddadigheden. De 15-jarige Lucien Roussel uit Etaples: “De Britse troepen stortten zich als barbaren op de stad. Ze stalen en verwoestten alles wat op hun pad kwam. Ze hebben het plein dagenlang bezet”.
Drie dagen na het begin van de opstand grijpt het Britse opperbevel in met het oog op de naderende aanval op Passchendaele. Het 19e Huzarenregiment en een deel van de 1st Honorable Artillery Company worden naar Etaples gezonden. Op 13 september krijgen ze steun van twee bataljons afkomstig van het front in de Artois en een eskadron van Gurkha’s van het Indiase leger. Op 14 september wordt het kamp belegerd. De opstandelingen worden naar het front gestuurd. Tot op heden kan niet met zekerheid vastgesteld worden hoeveel soldaten toen gefusilleerd zijn.
In Boulogne krijgt het Britse leger eveneens te maken met muiters binnen het Labour Corps. Maarschalk Haig laat 23 Egyptische arbeiders en vervolgens 9 Chinese arbeiders executeren.
In Etaples vindt op 4 oktober 1917 de executie plaats van korporaal Jesse Short. De leider van de muiterij en deserteur Percy Toplis, ook wel de ‘muiter met het oogglas’ genoemd, wordt op 15 oktober 1917 gearresteerd in Rang-du-Fliers. Het lukt hem te vluchten, maar hij wordt uiteindelijk in 1920 in Engeland doodgeschoten.
Didier Paris,
docent in Geschiedenis
